zaterdag 27 februari 2016

beschrijving van het project

Ontstaan. Een aantal jaren zit een beeld in mijn hoofd: een beeld van een kijkdoos met daarin een zandvlakte waaruit resten van auto’s steken. In dat zand draait mijn prachtige ventilator langzaam rond. De ventilator die ooit verkoeling bracht wanneer de tropenzon de Landrover onbarmhartig aanviel. Ik zie een autoruit uit het zand steken waar het licht in reflecteert. Het is een bijna mystiek beeld dat opdoemt. Zo gaat dat met gedachtes. In de zomer van 2015 werd ik benaderd door de Galerie Bibliotheek Zelhem om mee te doen met een expositie van 8 Achterhoekse kunstenaars. Voor mij dé gelegenheid om mijn verbeelding tot leven te wekken.


Verantwoording is een groot woord: maar toch….. hier wil ik beschrijven wat ik heb meegemaakt bij de realisering van dit kunstwerk. Hoe het oorspronkelijk idee van de kijkdoos steeds meer inhoud kreeg. Door de speurtochten naar attributen en de contacten met mensen van verschillende disciplines gaf ik steeds meer toe aan het incrementele karakter van het proces. Het groeide op een organische manier. Ik mag graag verhalen vertellen. Verhalen die spontaan ontstaan of soms in oorsprong berusten op echte waarneming of ervaring. Ik kan in gedachten makkelijk verdwalen in vreemde werelden zonder grenzen. Feit is dat ik drie-en-half jaar op de helling van de Kilimanjaro heb gewoond en gewerkt als arts. Feit is ook dat ik, samen met mijn toen nog jonge gezin, midden jaren zeventig met een Volkswagenbusje dwars door (Noord) Afghanistan trok. Een paar jaar geleden heb ik werkbezoeken gebracht aan Malawi, Nigeria en  Kirgizië. Ik kan en wil niet ontkennen dat deze ervaringen hebben bijgedragen aan de beeldvorming van dit kunstwerk.


De titel à Bamako is pas laat in het proces bedacht. Een titel vind ik eigenlijk niet erg interessant. De beleving van het kunstwerk mag associaties oproepen uit alle windstreken van de aarde. Toch heb ik voor Bamako gekozen omdat het een mooie naam is en voor mij persoonlijk een link legt naar het zogenaamde Bamako initiatief dat eind jaren 80 de basis legde voor verbetering van de openbare gezondheidszorg in ontwikkelingslanden. Maar Bamako is ook de stad van de Malinese muziek. Voor sommige bezoekers aan de installatie kan de naam wellicht een associatie leggen met de strijd met de rebellen en de inzet van Nederlandse strijdkrachten daarbij. (De nacht voor de opening van de tentoonstelling vond er in een hotel in Bamako een verschrikkelijke gijzelings actie plaats van Boko Haram). Het had niet veel gescheeld of de titel had geluid: onderweg naar Tamanrasset, een verwijzing naar een foto van een autokerkhof, in het boek van Michael Palin, Sahara, met bijschrift ‘eentje gaf waarschijnlijk geen richting aan’.


Het Verhaal. Onder een grote parachute liggen verspreid, half verborgen in zand, onderdelen van autowrakken. Op de achtergrond hoor je het geluid van krekels en heel in de verte van trommels. Langzaam wordt het donker in dit merkwaardige landschap. Maar daarna gaat ochtendgloren over in fel daglicht en zo lijkt de scene die 4 minuten duurt een nabootsing van 24 uur. Er is nog meer te zien en vooral te beleven. Zo lijkt er leven onder het zand te schuilen, dat zorgt voor zandfonteintjes. Wat roept dit alles aan beelden of verhalen op? Natuurlijk kan ik zelf een verhaal vertellen over mijn beleving bij het aanschouwen van de scène, maar ik vind het veel interessanter om de reacties van bezoekers te verzamelen.  Via de website die speciaal voor dit kunstwerk is aangemaakt kunnen bezoekers reacties achterlaten. Ze worden hier ook nadrukkelijk voor uitgenodigd via een foldertje bij de ingang van het kunstwerk. In het gastenboek van de website: wgvanarkel.simplesite.com kan men zijn of haar gedicht of verhaal optekenen.



Voorbereiden. Het uitwerken van het idee voor het kunstwerk en vervolgens het verzamelen van de onderdelen vind ik een leuke fase want dat brengt mij in contact met autoslopers, metaalbedrijven of autorestaurateurs. Mensen waar vaak mooie verhalen in zitten. Hoewel ik eigenlijk aan spullen geen  gebrek heb, wil ik mij daarom niet de kans ontnemen om nieuwe contacten op te doen. Zo ga ik naar een restaurateur van Citroën DS auto’s, beter bekend als Snoek. Het bedrijf zit op een pracht plek in het buitengebied van Silvolde en het is een genot om te zien hoe deze vakmensen oude auto’s restaureren. Ze horen mijn verhaal aan, eerst wat verbaasd maar dan steeds enthousiaster en al gauw mag ik een doormidden gezaagde traction-avant lenen, maar ga uiteindelijk weg met een karakteristiek stuur van een Snoek.


Licht. Vervolgens sta ik voor de vraag hoe je een zonsopkomst, het volle daglicht en een zonsondergang in de woestijn nabootst. Daarvoor doe ik een beroep op Frans Kemperman in Zeddam. In zijn schuurtje met een hele grote bijna 100 jaar oude draaibank en dozen vol schakelaars worden de meest ingenieuze oplossingen bedacht. Binnen de kortste keren wordt een asje op maat gedraaid zodanig dat een fietswiel precies in 4 minuten ronddraait.  In spaken worden kleurenfilters geklemd waardoor steeds wisselende kleuren op de parachute vallen.


Muziek en geluid. Ik luister veel naar muziek om te bepalen welke ik zal kiezen als achtergrond geluid in de installatie. Ik krijg van vrienden veel interessante suggesties. Van minimal music uit de klassieke en house muziek tot jazz, en van traditionele Malinese tot sfeer en soul muziek.  Voor de liefhebber is in de bijlage een lijst met door mij geselecteerde muziek opgenomen. Ook is er een hyperlink naar mijn youtube kanaal: youtube.pimvanarkel. Ik heb genoten van een door Michel van de Aa gecomponeerde opera voor internet The Book of Sand gebaseerd op een verhaal van Borges en gezongen door een popzangeres. Op de website http://www.thebookofsand.net is de opera te zien. Uiteindelijk heb ik gekozen voor geluiden uit Afrika: Nacht van Chilombo. Na het verzamelen van de spullen ga ik in een afgesloten deel van een kapschuur van een vriend oefenen met de opstelling van de stukken in zand en wordt er geëxperimenteerd met licht en geluid. Zo ontstaat langzaam een beeld zoals ik het in Zelhem wil gaan opbouwen.


Bewegend zand. Compressoren uit twee koelkasten zijn de bron van luchtverplaatsing. Via slangetjes wordt lucht onder het zand geblazen waardoor zandfonteintjes ontstaan. Ze kunnen niet continu draaien dus gaat om beurten een lampje branden onder de achterruit waarbij een zandfonteintje aanlicht en na twee minuten gaat de ventilator draaien in de buurt van een klein zandfonteintje op de top van een nabij gelegen heuveltje.



Inrichten van de expositie ruimte. De ruimte in de Galerie moet zodanig aangepast worden dat er geen vals licht binnenkomt. Op zoek naar verduisteringsmateriaal loop ik een assertieve, nieuwsgierige marktkoopman tegen het lijf die mij luid en duidelijk aanspreekt met de woorden: wat doet een man van uw leeftijd, in vredesnaam, hier alleen op de lapjesmarkt? Hij matst mij met 30 meter skai leer. Gelukkig krijg ik hulp van sterke mannen die een halve kuub zand naar boven sjouwen.

Attributen. Uiteindelijk heb ik een zware selectie gemaakt van de onderdelen die in het kunstwerk gebruikt worden. Maar één onderdeel moest er in. In 2014 was het thema van de Boekenweek: Reizen. Ik heb toen een kunstwerkje gemaakt van de achterdeur van een Renault Estafette. met bijpassend gedicht. Titel: Voorbij de reis.



Voorbij de Reis

Fonkelnieuw van start gegaan
Deel van één geheel
Zware lasten en verhalen zijn verdwenen
Uiteengevallen en verdwaald
Rest schoonheid van verval
En wederkeer


Voor mij is à Bamako als het ware een voortzetting van dit eerdere kunstwerkje en zou dus ook Voorbij de reis # 2 als titel kunnen hebben.


Muziek keuze
Ik heb met heel erg veel plezier naar potentieel bijpassende muziek geluisterd en van verschillende vrienden suggesties meegekregen, vooral van de volgende personen: Henk Weltevreden, Jan Bol, Gijs Boelaars, Leo Traas, Ruud Nieuwenhuizen, Wim Leusink en Scotty.

Muziek is onder te verdelen in de volgende groepen.
Life natuur opnames
De Nacht van Chilombo. Opgenomen in de steppen van Zambia
Precies op de Evenaar. Henk Weltevreden
Soundtracks van woestijn films zoals Theeb en Himalaya
Minimal Music
Simeon ten Holt
Palimpsest
Meandres
Schaduw noch Prooi!
Philip Glass
Koyaanisquatsi
Akhnatan
Steve Reich
Desert music III
Clapping hands
Music for 18 musicians
John Adams
Harmonium
Terry Riley
Persian surgery Dervishes
Aleph
In the Summer
Morton Feldman
Rothko Chapel
Jazz
Nils Frahm: Says
Andere moderne klassiek muziek
Arvo Pàrt
Für Alena
Max Richter
Memory house
Nature of daylight
Joep Franssen
Secret of wind and birds
Michel van der Aa:
the book of sand !!
Traditionele Malinese muziek
Habib Koité
Oumou Sangare
Boubacar Taorë
Desert Blues
Sfeer  en soulmuziek
Kitaro, Whisper en Estrella

Techno beat muziek van het minimal music type.

Uiteindelijk heb ik gekozen voor de Nacht van Chilombo. Muziek opgenomen in de savanne van Zambia.

Dankwoord
Ik ben me zeer bewust van het feit dat ik veel vrienden en kennissen heb ingeschakeld bij dit project. Sommigen zelfs wel erg intensief. Hier wil ik iedereen dank zeggen.
Bij het verzamelen van attributen en voor de technische ondersteuning wil ik de volgende personen bedanken:  Wito Bongers voor de onderdelen van de 2CV, Eegse Botma voor het oude stuur, Autosloperij Barth en Restaurateur van Citroëns Thijs Janssen, technische adviezen en ondersteuning van Frans Kemperman en Fred Jansen van SCD voor de compressoren, Jean Paul Leferink voor lichtadvies, Gerard ten Brugge, Gijs Boelaars, Jan Bol en Maria Lauret voor fotografie:
Bij de inrichting van de expositie heb ik ondersteuning gekregen van Ulli en Hannelore Kill (parachute), Govert en Nieta van Arkel. Leo Traas en Gijs Boelaars mogen wel apart genoemd worden vanwege het vele werk dat zij verzet hebben Gelukkig geholpen door Wim Meyer, Albert Botteram, Hans Pieterse, Henk Raben en Nico Hoogland bij het versjouwen van zand.
Tenslotte ook dank aan de medewerkers van de Bibliotheek en last but not least, de organisatoren van de expositie “Achterhoek 1” van de Galerie Bibliotheek Zelhem.

Pim van Arkel
Esdoornlaan 10
7004 BB, Doetinchem
06 51550669
pimvanarkel@gmail.com
www.pimvanarkel.nl
www.onderwegnaarbamako.blogspot.nl

Geen opmerkingen:

Een reactie posten